Ο μάγκας
Η λέξη μάγκας δεν έχει να κάνει μόνο με το παρελθόν, αλλά και με το παρόν και με το μέλλον. Η έννοια της, έστω και «τυφλής», αντίστασης που εμπεριέχει, δεν είναι ληξιπρόθεσμη. Οι μάγκες, μ’ αυτή την έννοια, είναι μιά από τις ελπίδες της ανθρωπότητας!
Αυτή η φορτισμένη και πολυσύνθετη λέξη εξακολουθεί να παραμένει ζωντανή στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Κλωτσιέται όμως σαν ένα παλιό, υφασμάτινο τόπι, όπως νά’ναι.
Δε βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον να καταγίνομαι με το τι θα πει μάγκας.. Η λέξη όμως χρησιμοποιείται χύδην στη καθημερινή πραγματικότητα, χωρίς να είναι ξεκάθαρο το περιεχόμενό της. Ακόμα, θεωρείται ότι λάμπει, και όντως λάμπει. Είναι μιά πολυσήμαντη λέξη που η χρήση της δε ξοδεύτηκε στην εποχή που αναφερόμαστε. Έτσι πιστεύω και αυτό θέλω, με απλά μέσα, να αποδείξω.
Βαδίζουμε προς εποχές που οι συνθήκες απαιτούν γλώσσα αποτελεσματική και ξεκαθαρισμένη στα καθημερινά, τουλάχιστο, νοήματα της. Αυτό είναι και καλό και κακό. Καλό, γιατί οι άνθρωποι μπορούν να συνεννοούνται γρήγορα και τα μηνύματα να βοηθούν τις εργασίες να εκτελούνται ταχύτερα. Κακό, γιατί η αποτελεσματικότητα, δηλαδή η κωδικοποίηση, μιάς γλώσσας πάμπλουτης και πολυεπίπεδης όπως η ελληνική, σημαίνει ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο «στραγγαλισμό» της.
Μέσα από μιά τέτοια σύγχρονη οπτική, η λέξη μάγκας αποτελεί μιά έννοια με πολλά συμπυκνωμένα νοήματα και είναι ιδιαίτερα χρήσιμη γιά ταχεία επικοινωνία ανάμεσα στους ανθρώπους.
Το παρακάτω απόσπασμα είναι απο το βιβλίο «Μάρκος Βαμβακάρης» - Αυτοβιογραφία, Κάιλ – Βέλλου, Αγγελική. Θεωρώ πως η περιγραφή, στον πρόλογο, της έννοιας μάγκας είναι η καλύτερη, ως σήμερα (2007) Γράφει η συγγραφέας :
Τί είναι οι μάγκες σαν κοινωνική ομάδα ;
Από την εργατιά ξεπηδάει μιά ομάδα που ίσως αποτελείται από τους πιό έξυπνους, πιό ανήσυχους, πιό ανυπότακτους και ίσως πιό πεισματάρηδες, ή ακόμα κι απο άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες παραδοσιακού τύπου. Αυτή η ομάδα στις πόλεις δημιουργεί έναν τρόπο ζωής σαν αντιδραση στον αστικό.
Στην Ελλάδα μιά τέτοια ομάδα ήταν οι μάγκες και πριν απ’ αυτούς οι Κουτσαβάκηδες.
Αυτο δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Κάθε χώρα στην ανάλογη καμπή της ιστορίας της έχει να μας δείξει παρόμοιες κοινωνικές ομάδες που προβάλλουν αντίσταση στη νέα κουλτούρα, ιδεολογική και προσωπική αλλά όχι πολιτική.
« Οι μάγκες που ρώτησαν «Τι θα πει μάγκας ;» ξέραν πολύ καλά «τι λέει και τι νομίζει
ο κόσμος», και στωικά μου δώσαν το δικό τους ορισμό που έχει δυό βασικά στοιχεία :
Ο μάγκας ξέρει να ζει. Δηλαδή του αρέσουν τα ωραία. Η μουσική και ο χορός, η καλ παρέα και το μαύρο, η γυναίκα και η αποχή απο τις κραυγαλέες ανάγκες της καθημερι- νότητας, αποτελούν την ουσία «τα ωραία».
Δεν πειράζει κανένα και δεν θέλει να τον πειράζουν. Αυτή η στάση ανοχής απέναντι στο συνάνθρωπό του δεν είναι μόνο ένας τρόπος για να βρει την ησυχία του, είναι βασική αξία που δεν είναι παραδοσιακή. Ξεπροβάλλει απο τις συνθήκες ζωής στην πόλη, όπου συνωστίζεται κάθε καρυδιάς καρύδι. Είναι σεβασμός για την προσωπικότητα, είναι πίστη στην πλήρωση που έρχεται σαν αποτέλεσμα προσωπικής εκλογής.
Ο μάγκας για τον εαυτό του έχει διαλέξει, όπως είπαμε, «τα ωραία» και απορρίπτει το κυνήγι του χρήματος. Η δουλειά είναι αναγκαία για την ανεξαρτησία του και για να ζήσει την οικογένειά του. Η οικογένεια συνήθως δεν συμμερίζεται τις αξίες του μάγκα και γι αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται στα «ωραία», πρέπει όμως να είναι «εντάξει», να μην της λείπουν τα μέσα για μιά αξιοπρεπή ζωή.
Ο μάγκας, ενώ στο χρήμα είναι ολιγαρκής και ποτέ δε θα θυσίαζε «τα ωραία» στο κυνήγι του χρήματος, θυσιάζει «το παν» για το μεράκι του, το πάθος του. Σ’ αυτό το σημείο έρχεται σε σύγκρουση με την «κοινωνία» που τον βρίζει σαν ελεεινό και σάπιο στοιχείο.
Ο μάγκας επιμένει.Αυτό είναι ίσως το πιό σπουδαίο σημείο της ανθρωπιάς του. Απο την κοινωνία έχει αποκοπεί, δηλαδή απο την εξάσκηση δύναμης και εξουσίας. Συνήθως είναι ένας άτεχνος εργάτης, ή κι αν είναι τεχνίτης πάλι η επιρροή του είναι μηδαμινή.
Στη μουσική και το χορό καθώς και στις άλλες εκδηλώσεις του (ντύσιμο, κουβέντα) είναι ελεύθερος όχι μόνο να εκφράσει τον πόνο του για την αδυναμία και τη σκληρή ζωή του αδύνατου, αλλά να χρησιμοποιήσει όλη του την εξυπνάδα, όλη του την υπομονή, την εφευρετικότητα, τη δίψα του για τάξη, την παράδοσή του και να δημιουργήσει τέχνη. Σ’ αυτή την τέχνη διοχετεύει όλες του τις ικανότητες και τα χαρίσματα που το κοινωνικό σύστημα, ακριβώς επειδή τον έταξε στο περιθώριο, υποστηρίζει ότι δεν έχει. Γι αυτό και η τέχνη του δεν είναι τόσο σφοδρή και δυνατή. Είναι η απόδειξη της αξίας του και της ελευθερίας του.
Η τέχνη του είναι απλή, μετρημένη, αυστηρή. Ο τελετουργικός χαρακτήρας αυτής της τέχνης κρατά την ομάδα ζωντανή.
Ο αστός δεν μπορεί να καταλάβει το περιεχόμενο της τέχνης αυτής, που είναι εν μέρει η μιζέρια και οι «φρικαλεότητες» του υποκόσμου και νομίζει ότι οι απόκληροι γλεντούν ακριβώς αυτές τις φρικαλεότητες. Ο αστός έχει μάθει να βλέπει τάξη, μέτρο, εξυπνάδα και ομορφιά μόνο στο δρόμο που οδηγεί στο χρήμα, στη δύναμη, στη σιγουριά. Τυφλά τελείως αγνοεί ότι οι μάγκες χαίρονται την αυστηρή τάξη, ομορφιά και μέτρο της μουσικής,και του χορού τους που οι ίδιοι με τη θέλησή τους επέβαλαν σαν απάντηση στο χάος που τους κληροδότησε η κοινωνία.
Ο μάγκας ζει πραγματικά στην παρέα του. Η παρέα αντικαθιστά την οργανωμένη γύρω απ’ το Κέντρο κοινωνία. Μέσα στην παρέα όπως και μέσα στο εργοστάσιο, το άτομο βερίσκεται έξω απο την οικογένεια, όμως η προσωπικότητά του δεν ισοπεδώνεται, όπως μπροστά στη μηχανή. Στη μαγκιά η προσωπικότητα με όλα της τα χαρακτηριστικά και τις ιδιοτυπίες είναι ακριβώς η προσφορά του ατόμου στο σύνολο της παρέας. Η παρέα είναι ανομοιογενής. Άλλος είναι από την Κούλουρη, άλλος από την Σύρα, άλλος απ’ την Κρήτη, τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία. Κι ο μάγκας που θα καταφέρει να προσφέρει χαρά, παρηγοριά, θάρρος, ζεστασιά, υπομονή, ελπίδα, ρυθμό, τραγούδι, σοφία κλπ., φερμένα από την δική του πατρίδα κι απο την δική του παράδοση με τρόπο που να είναι αποδεκτός, αντιληπτός και θαυμαστός σ’ αυτήν την παρέα, αυτός ο μάγκας αναγνωρίζεται…
… Η σχέση της στάσης του μάγκα με τη στάση του σοσιαλιστή είναι πολύπλοκη. Και οι δύο καταγγέλλουν τις συνθήκες ζωής της εργατικής τάξης σαν απάνθρωπες. Ο μάγκας στωικά βρίσκει πως δεν μπορεί να τις αλλάξει και αποτραβιέται στην παρέα του. Ο σοσιαλιστής αγωνίζεται με συνδικαλιστική οργάνωση κλπ. να παλέψει με το κέντρο για να δημιουργήσει μιά δίκαιη κοινωνία. Ο μάγκας αγωνίζετα, αναπλάθοντας την παράδοση,
να βρει έκφραση που θα ανακουφίσει τον πόνο του.
Η φιγούρα του μάγκα αποτελεί ένα αμφίρροπο παράδειγμα για όλη την εργατική τάξη και ιδίως για τη νεολαία της. Ο μάγκας στις εργατογειτονιές προβάλλει ένα στιλ ζωής που έχει την ηρωική αίγλη της προσωπικής αντίστασης. Αν η σοσιαλιστική κίνηση δεν είναι ακμαία και δεν έχει αναδείξει τους δικούς της ήρωες, είναι φανερό ότι ο μάγκας παρουσιάζει ασυναγώνιστη γοητεία ».
Όταν ζητήσει κανείς απο μιά νοικοκυρά του παλιού καιρού να εξηγήσει πως φτιάχνει ένα συγκεκριμένο φαγητό, τη φέρνει σε πολύ δύσκολη θέση. Μιλάω γι αυτές τις γυναίκες που δε μπήκαν στις διαδικασίες των μαγειρικών συνταγών, ούτε μέτρησαν ποτέ τους χρόνους ψησίματος, βρασίματος ή τηγανίσματος. Ήταν γυναίκες που έμαθαν να μαγειρεύουν μέσα απο την παρατήρηση των μανάδων τους, ή άλλων γυναικών. Οι αισθήσεις τους, κυρίως αυτές της όρασης και της όσφρησης, ήταν εξασκημένες στο έπακρο. Αν όμως ο ερωτών ανήκε στους ανθρώπους της «αντίπερα όχθης» εκεί τα πράγματα γινόταν πολύ δυσκολότερα γι αυτές.Μπερδεύονταν, μπαίναν σε διαδικασίες να μετράν και να ζυγίζουν την κάθε τους λέξη,
κομπλάραν, όπως λέμε.
Κάτι αντίστοιχο έγινε και με τους παλιούς ρεμπέτες όταν άρχισαν να τους ζητάνε να ορίσουν λέξεις και έννοιες που το περιεχόμενό τους θεωρούνταν αυτονόητο και γνωστό σε «όλους». Κανείς βέβαια, απο τους ομοίους τους, δε τους είχε ρωτήσει ποτέ, ούτε και χρειαζόταν να το αρθρώσουν για τον εαυτό τους. Είναι γνωστή, άλλωστε, η δυσκολία των περισσότερων ανθρώπων να δώσουν ορισμούς. (Οι σημερινοί μαθητές της Μέσης εκπαίδευσης έχουν τις ίδιες δυσκολίες). Άμα βρεθούν στην ανάγκη προσπαθούν αλλά, βρίσκοντάς τα σκούρα, εγκαταλείπουν την προσπάθεια και καταφεύγουν σε παραδείγματα, παροιμίες κλπ.
”Το πηγάδι άμα δε του κάνεις μπα, μπου δε σου κάνει”, είπε κάποια στιγμή
ο Μάρκος Βαμβακάρης, υπαγορεύοντας τη ζωή του στον άνθρωπο της «αντίπερα όχθης», Αγγέλα Κάιλ και προσπαθώντας να διευκρινίσει τι σημαίνει μάγκας.
Υπάρχει όμως και μιά άλλη πλευρά στο θέμα της μετάδοσης πληροφοριών από τη μεριά των μεγάλων στην ηλικία ανθρώπων.Απ’ τη μιά μεριά κολακεύονται όταν έρχονται οι νεότεροι και τους ρωτάνε, με σεβασμό, γιά πράγματα που έκαναν και τα γνωρίζουν.Απ’ την άλλη, ακόμα κι αν αντέχουν να εξηγήσουν, κάτι μέσα τους αρνείται, μουλαρώνει, βλέπει το μάταιο της υπόθεσης και τους φρενάρει. Αυτή η αντίρροπη εσωτερική δύναμη που πάει κόντρα, ξέρει πολύ καλά τους λόγους.
«Απαξιεί, όχι γιατί φοβάται το διάλογο, αλλά επειδή η ωριμότητα, όταν καταλήγει στη σιωπή, το κάνει σαν οριστική απάντηση στις δυνάμεις που σπατάλησε. Αυτός που ξέρει δεν μιλάει, γιατί αυτό που ξέρει δεν λέγεται. Απλώς αποχωρεί. Παραιτείται. Ζει το υπόλοιπο του βίου του σαν τιμωρία γιά τις αυταπάτες του».
«Περί μέθης», Κ. Παπαγιώργης, σελ. 1
”Για τη λέξη μάγκας θα μπορούσε κανείς να γράψει ένα ολόκληρο βιβλίο», ομολογεί κάπως αμήχανα ο Tony Clein στο γλωσσάρι, μέσα στο εξαιρετικά, πληροφοριακό βιβλιαράκι του CD – τα Μόρτικα. Και συνεχίζει, «…εν συντομία, ορίζει ένα πρόσωπο που ενσαρκώνει τα ιδεώδη του κόσμου μέσα στον οποίο ζούσε, σ΄ότι αφορά στην τιμή, το νταηλίκι και το γενικότερο στιλ».
Προσωπικά, δε θεωρώ πως είναι τόσο εκπληκτικά πολύπλοκο ώστε να χρειαζόμαστε ένα ακόμα πολύλογο βιβλίο. Διαλέγω πρώτα ένα εύκολο δρόμο. Παραθέτω μερικές εξηγήσεις λεξικογράφων που «είδαν το πράμα απέξω» και κάποιες άλλες, ανθρώπων της φάρας που «ζούσαν το πράγμα από μέσα».
ΟΙ «ΑΠΕΞΩ»
1ο : Νέο ελληνικό λεξικό του Εμμ. Κριαρά
μάγκας : … 2. άνθρωπος του υποκόσμου με προκλητική συμπεριφορά. (...)
2ο : Λεξικό Μπαμπινιώτη
μάγκας : α) πρόσωπο που ακολουθούσε περιθωριακό τρόπο ζωής, απείθαρχη και αντισυμβατική συμπεριφορά και που συχνά σχετιζόταν με τον υπόκοσμο, συμμετέχοντας σε παράνομες δραστηριότητες (…)
β) πρόσωπο που ζούσε ανέμελα με γλέντια και καταχρήσεις (...)
3ο : Λεξικό της Πιάτσας του Β. Καπετανάκη
μάγγας (με δύο γ) : 1. ο μόρτης, ο έξυπνος / 2. ο πεπειραμένος / 3. ο καπάτσος, ο άνθρωπος της πιάτσας / 4. ο άνθρωπος της υπόπτου και ασύδοτης ζωής
4ο Λεξικό της Πιάτσας – Ζάχου
μάγκας : άτομο έξυπνο και πεπειραμένο σε ότι αφορά το αλισβερίσι της Πιάτσας και τις διαπροσωπικές σχέσεις... δρούσε σύμφωνα μ’ ένα ιδιότυπο δικό του (;) κώδικα, που οι κανόνες του δεν είχαν τίποτε το κοινό με τους κανόνες του ξενόφερτου και μονοκόμματου νομικού συστήματος που επέβαλλε στον ελληνικό χώρο η συγκεντρωτική και παρεμβατική αστική εξουσία.
5ο : Αγγελική Βέλλου - Κάιλ
Στην εισαγωγή της στην αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη, επεκτείνεται και δίνει, κατά τη γνώμη του λεξικογράφου, συγκεκριμένα στοιχεία που συνέλεξε θέτοντας σε ανθρώπους της φάρας το ερώτημα, «τι είναι μάγκας;». Αναφέρω, προς το παρόν, μόνο δύο σημεία:
1) « Ο μάγκας ξέρει να ζει. Δηλαδή, του αρέσουν τα ωραία. Η μουσική και ο χορός,η καλή παρέα και το μαύρο, η γυναίκα και η αποχή απο τις κραυγαλέες ανάγκες της καθημερινότητας, αποτελούν την ουσία της έννοιας «τα ωραία». 2) Δεν πειράζει κανέναν και δεν θέλει να τον πειράζουν. Αυτή η στάση ανοχής απέναντι στον συνάνθρωπό του δεν είναι μόνο ένας τρόπος για να βρει την ησυχία του, είναι βασική αξία που δεν είναι παραδοσιακή. Ξεπροβάλλει απο τις συνθήκες ζωής στην πόλη, όπου συνωστίζεται κάθε καρυδιάς καρύδι. Είναι σεβασμός για την προσωπικότητα, είναι πίστη στην πλήρωση που έρχεται σαν αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής».
ΟΙ «ΑΠΟΜΕΣΑ»
6ο : Μάρκος Βαμβακάρης – Αυτοβιογραφία – Αγγελική Βέλλου - Κάιλ
”… ο κόσμος σου λέει, μάγκας είναι άνθρωπος που μην τόνε ζυγώνεις. Αλλά σας διαβεβαιώ ότι μάγκας είναι ήσυχος, πολύ ήσυχος άνθρωπος. Δεν πειράζει κανένα. Άμα είναι καλός άνθρωπος εννοείται. Άμα είναι παλιάνθρωπος, θά’ναι παλιάνθρωπος...» , ” …Πάντως οι μάγκες τότες, εκτός απ’ αυτούς που ήταν αιμοβόροι, ακόμη κι αυτοί που ήταν κλεφταράδες, ήταν άνθρωποι καλοί. Ήσυχοι, μερακλήδες, τους άρεζε το χασίσι και το όργανο. Δεν ήταν παρα- δόπιστοι...»
7ο : Νίκος Μάθεσης – Ρεμπέτικη ιστορία.1 – Κώστα Χατζηδουλή
”… Όλοι οι μάγκες έτσι ήταν. Δεν πείραζαν ούτε κουνούπι, άμα δε τους πείραζες. Ποτέ δεν έκαναν νταηλίκια χωρίς λόγο...”
8ο : Δημήτρης Γκόγκος ή Μπαγιαντέρας, απο το βιβλίο «Μπαγιαντέρας» του Κώστα Χατζηδουλή
” …(αναφέρεται στον Μιμίκο τον Μπογιατζή) Και αληθινός μάγκας, ε! Ποτέ δεν ανακατεύτηκε σε λαθρεμπόρια, κλοπές, στην παρανομία, στον τζόγο, σ’ αυτά. Καμιά σχέση με τον υπόκοσμο και τους κακούργους του Πειραιώς. Δουλεία μόνο. Και το βράδι μπουζουκάκι και τσιμπούκι στον τεκέ. Τίποτε άλλο. Γνήσιος μόρτης ”
9ο : Τάκης Μπίνης – ΒΙΟΣ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΣ – Ιωάννα Κλειάσιου
« Η μαγκιά έχει τρία θεμελιώδη αξιώματα που αρχίζουν όλα απο Σίγμα», μου θύμισε πρόσφατα. «Σοβαρότητα, σύνεση, συνέπεια»…« Μαγκιά σημαίνει σοβαρότητα, συνέπεια, μετριοφροσύνη κι απλοχεριά»
Αυτά με τα παραδείγματα των «απέξω» και των «απο μέσα».
Η άποψη του συγκεκριμένου γραφτού είναι : σ’ ότι αφορά τους «απέξω», η διαφωνία ξεκινάει απ’ το ότι δε συμφωνώ στη σημασιολογία των εξηγήσεων που χρησιμοποιούνε. Οι ορισμοί τους είναι μονοδιάστατοι γιατί είναι άνθρωποι της «αντίπερα όχθης» και παλινδρομούν ανάμεσα στην άγνοια και στο χρωματισμό με τα χρώματα που βολεύουν το σκοπό τους ή την τάξη που ανήκουν. Σ’ ότι αφορά τους «απο μέσα», οι διαφωνίες είναι παραπλήσιες, πάλι σημασιολογικού χαρακτήρα. Αφενός, έρχονται σε αμηχανία και δυσκολεύονται να εξηγήσουν μιά λέξη που τη θεωρούσαν αυτονόητη όπως και την αναπνοή τους, αφετέρου η ατμόσφαιρα που δημιουργείται όταν τους τίθενται ερωτήματα, η εμφάνιση, το φύλο του ερωτώντος, επηρρεάζει την απάντηση. Ναι, μεν δίνουν παραπλήσιες εξηγήσεις, αλλά με άλλους κώδικες, με άλλη ματιά. ”Δεν πείραζαν ούτε κουνούπι”, λέει ο πολύς Μάθεσης αλλά, αν αστειευτούμε λίγο, αν κάποιοι απ’ αυτούς τους «καλούς ανθρώπους» υποψιάζονταν ότι το κουνούπι «αμολήθηκε» απο κάποιον που ήθελε να τους πειράξει, μπορούσαν να μεταβληθούν σε μαινόμενους ταύρους, όπως το συνήθιζε κι ο ίδιος, και να ξεσπάσει μιά αιματοχυσία. Είναι αυτός ο ψυχολογικός μηχανισμός κάποιων ανθρώπων που ξεχειλάει το μαύρο ποτάμι μέσα τους και, όποιον πάρει ο Χάρος. Σημαντικότατο ρόλο, μέσα στο θυμό που τους κυριεύει , παίζουν και οι παριστάμενοι, δηλαδή η φήμη τους, η τιμή, με τον τρόπο που την εννοούσαν. Ακόμα, τα κύματα φόβου που κατάκλυζαν το χώρο και που τους βόλευαν για τη διατήρηση της φήμης τους.
Στον αδιάκοπο πόλεμο που ξεκίνησε η, δήθεν, αστική τάξη απο την απελευθέρωση της Ελλάδας έως και σήμερα, η λέξη «μάγκας» έχει περάσει από σαράντα κύματα και περιτυλιχτεί, εξαρχής, με ένα αρνητικό περιεχόμενο. Ο αδιάκοπος πόλεμος κατέληξε τελικά σε μιά Ελλάδα με λαϊκοφανή – μικροαστική ιδεολογία, απ’ άκρη σ’ άκρη.
Υποστηρίζεται ακόμα ότι «μάγκες δεν υπάρχουν πιά, τους πάτησε το τρένο» και άλλα παρόμοια. Η διαφωνία μου είναι ριζικά αντίθετη.
Με μιά σημερινή θεώρηση της λέξης, μάγκας είναι αρχικά, πέρα απο ρομαν- τισμούς και στείρες νοσταλγίες, ο εντάξει άνθρωπος. Αυτός που έχει μιά απλή φιλοσοφία για το περατό της ζωής και προσπαθεί, ανάλογα με τις δυνάμεις του, να μην πέσει θύμα των διαφόρων χριστιανοαστικών «πρέπει». Είναι ο άνθρωπος που του αρέσει η διασκέδαση (και σε ποιόν δεν αρέσει;), που του αρέσουν «τα ωραία», όποια κι αν είναι αυτά. Ο πραγματικός μάγκας είναι άνθρωπος χαμηλών τόνων. Ξέρει πότε ν’ ανοίξει το στόμα του και πότε να το κλείσει. Ξέρει, και γι αυτό δεν επιδεικνύεται. Ακριβώς γι αυτό είναι, συχνά, βαρύς. Σέβεται τους άλλους και απαιτεί να τον σέβονται το ίδιο. Δε πειράζει κανέναν και δε θέλει να τον πειράζουν. Ο πραγματικος μάγκας δεν είναι δειλός. Δε φοβάται να λέει τη γνώμη του και χειροδικεί, όταν δεν έχει άλλη διέξοδο. Δε καταναλίσκεται σε άσκοπους καυγάδες και αποφεύγει τις κακοτοπιές, εκτός αν κάποιες καταστάσεις του θίγουν τους παραπάνω βασικούς κανόνες του. Έτσι άλλωστε έκαναν οι πιό έξυπνοι απ’ αυτούς και ιδιαίτερα, στο χώρο των συνθετών και μουσικών, αυτοί που είχαν επίγνωση του ταλέντου τους και του έργου που ήθελαν να δημιουργήσουν (δυό καλά παραδείγματα είναι, ο Μ. Βαμβακάρης και ο Β. Τσιτσάνης). Ο πραγματικός μάγκας κουβαλάει μέσα του μιά σειρά απο διαχρονικούς, στοιχειώδεις κανόνες που ρύθμιζαν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Αυτή είναι και η αχίλλειος πτέρνα του. Όταν είναι απλός λαϊκός άνθρωπος, δεν καταλαβαίνει ότι ο κόσμος γύρω του αλλάζει με καταιγιστικούς ρυθμούς. Εκεί, έρχεται σε σύγκρουση με το περιβάλλον του και με τον εαυτό του, με απρόβλεπτες συνέ- πειες. Όταν είναι «ψαγμένο» άτομο καταλαβαίνει, πλην όμως δε συμφωνεί και «μαζεύεται», φτάνοντας ως τη μισανθρωπία.
Ποιός έχει μαύρη την καρδιά να γίνουμε συντρόφοι,
να περπατούμε σ’ ερημιές, να μη θωρούμ’ ανθρώποι
«Χουζάμ μανές» (1930) με τον Κώστα Νούρο
Νά’βρισκα ένα πέλαγος, μιά ξέρα να καθήσω,
κι απ’ τα πολλά μου βάσανα, λίγα να λησμονήσω.
Από τον κόσμο μακριά και πάντα μοναχός μου,
ανθρώπους να μη βλέπω πιά, να μου περνάει ο καημός μου.
Να με φυσάει ο άνεμος, να με χτυπάει το κύμα,
έτσι να βασανίζομαι, Θεέ μου, δεν είναι κρίμα ;
(στίχοι του Μάρκου Βαμβακάρη)
”Ακόμα και στην Κόλαση μονάχος θέλω νά’μαι,
δε θέλω ούτε ν’ αγαπώ, ούτε να μ’ αγαπάνε ”
στίχος του κουρασμένου ψυχολογικά και
”υπερπλήρους” Βασίλη Τσιτσάνη από το τρ.
«Ακόμα και στην Κόλαση» (1958)
Υπάρχουν σήμερα μάγκες;
Η απάντηση είναι, ναι και πάντα θα υπάρχουν. Και όχι μόνο στον τόπο μας όπως, αυτάρεσκα, μας αρέσει να πιστεύουμε. Μάγκες μπορεί κανείς να δει σ’ όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.Ο μάγκας δε χρειάζεται να είναι, αποκλειστικά, λαϊκό φτωχαδάκι. Μπορεί κάλλιστα να είναι ματσωμένος – αρχοντόμαγκας, όπως λέγανε - αλλά, προϋπόθεση, νά’χει περάσει και νά’χει ζήσει μέσα στα χαμηλά λαϊκά στρώματα.
Έχω χρόνια να δω μάγκα ν’ αυτοτραυματίζεται για να ξεσπάσει και να μη χτυπήσει αυτόν ή αυτούς που τον πρόσβαλλαν. Αυτοτραυματισμός παλιότερα ήταν να πληγωθεί κανείς μόνος του με μαχαίρι, να χτυπήσει το κεφάλι του στον τοίχο, να σπάσει με ανοιχτή την παλάμη του ποτήρια, τζάμια κλπ. Η υπέροχη αυτή πράξη δείχνει καθαρά ένα από τα σημεία που χαρακτηρίζουν τον πραγματικό μάγκα.
Ένας άλλος τρόπος να ορίσει κανείς τη λέξη μάγκας είναι : το άτομο που συνειδητά αντιστέκεται στο περιρρέον κοινωνικό σύστημα, εφόσον το βρίσκει άδικο, και περιχαρακώνεται σε ένα χώρο που στεγάζει ομοίους του. Η λέξη συνειδητά υπογραμμίζεται γιατί δε θεωρώ ότι η επιλογή του κόσμου του περιθωρίου, της παρανομίας, της μαγκιάς, ήταν, ή είναι, μιά συνειδητή επιλογή. Υπαγορευόταν, όπως ακριβώς γίνεται και σήμερα, απο τις κοινωνικές συνθήκες, την εκπαίδευση, τον άμεσο και τον έμμεσο περίγυρο (οικογένεια, ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον) και τον τρόπο που το κάθε άτομο επεξεργαζόταν την κατάσταση της ζωής του, τις ελπίδες, τις προοπτικές για το μέλλον κλπ.
Οι διεργασίες αυτές συμβαίνουν σ’ όλους μας, σε κάποια πρώιμη ηλικία, μέσα απο ένα σιωπηλό διάλογο με τον εαυτό μας. Το βασικό θέμα είναι, τι είδους δυνητικές επιλογές έχει το κάθε άτομο, ακόμα κι αν αυτές είναι ουτοπικές.
Ακόμα, η λέξη συνειδητά υπογραμμίζεται για να δηλώσει και επιτείνει τη διαχρονικότητα της χρήσης της έννοιας «μάγκας» και στις σημερινές εποχές και να τραβήξει το μυθικό πέπλο με το οποίο τυλίξαμε τους παλιούς μάγκες.
Θα μπορούσαμε, σε τελική ανάλυση να λέγαμε πως, μάγκας είναι (και) το άτομο που αρνείται να χάσει την ταυτότητά του, ανταλάσσοντάς την με υλικά αγαθά
Τί είναι η μαγκιά και ο κύκλος της μαγκιάς, αυτή η λέξη που έχει μυθοποιηθεί; Αφηνόμαστε να πιστεύουμε ότι η συμμετοχή στη μαγκιά τους έκανε περήφανους. Μαγκιά σήμαινε, έμμεσα, βρίσκομαι στο «περιθώριο». Την έννοια «περιθώριο», το «έξω» βέβαια, την ορίζαν οι «άλλοι». Το να βρίσκεται κανείς στο «περιθώριο», εξαιτίας αντικειμενικών συνθηκών, δεν αποτελεί πηγή χαράς. Πηγή περηφάνειας ναι, με την έννοια ότι το άτομο φτιάχνει ένα «γοητευτικό» είδωλο της κατάστασής του γιά να μη τρελαθεί. Άλλωστε, εκείνες τις εποχές, (μόνο εκείνες;) οι φτωχοί και οι άνθρωποι του «περιθωρίου», ήξεραν πως οι δυνατότητες να διαφύγουν απ’ αυτό ήταν μηδαμινές κι έτσι, προσπαθούσαν να δημιουργήσουν χαρά μέσα στα περιθώρια που είχαν. Εκεί, στο στενό και μικρό τους «κήπο» χτίζαν και την περηφάνεια τους.
Δεν υπάρχει καμιά περίπτωση να καταλήξουμε σ’ ένα γενικά αποδεκτό ορισμό της λέξης «μάγκας», ούτε και χρειάζεται. Μπορούμε βέβαια να ορίσουμε, μέσες-άκρες, τι «εννοούσαν» οι «ρεμπέτες», αλλά η λέξη είναι τόσο σταμπαρισμένη ταξικά πού ο ορισμός θα ισχύει μόνο γιά τους/τις «εντός των τειχών» του «ρεμπέτικου».
Εμείς σήμερα, όσο κι αν ακούγεται υπερφίαλο, μπορούμε πολύ καλύτερα από κείνους που ζούσαν μέσα στη μαγκιά, να ορίσουμε το τι σημαίνει μάγκας. Έχουμε στη διάθεσή μας τον αναγκαίο αριθμό πληροφοριών και το «ψυχρό» μυαλό για να το κάνουμε, φτάνει να μην είμαστε σκιασμένοι από άγνοια και, απο χέρι, αρνητική ιδεολογία και στάση.
Οι «άλλοι», όταν λένε, «πώπω, πολύ μάγκας», «μάγκας, παιδί μου», «έλα, μωρέ, ένας μάγκας είναι», εννοούν σαφώς, έναν άνθρωπο «λαϊκό» (βλ. «κατώτερης υποστάθμης»), «αλήτη, άνθρωπο του δρόμου», όπως το εννοούν «αυτοί».
Κάποιοι/ες από τη μικροαστική τάξη, όταν λένε, «α, είναι πολύ μάγκας», εννοούνε, πολύ έξυπνος, ικανός να ελίσσεται. Οι νέοι (κυρίως) αλλά και οι νέες εννοούνε – αρκετά θολά -, παραπλήσιες ιδιότητες με αυτές που προσάπτονταν στη λέξη παλιά. Κοντολογίς, αυτόν που «ξηγιέται σωστά».
Τελειώνοντας, μιά εξήγηση της έννοιας μάγκας θα μπορούσε νά’ταν κάπως έτσι :
Μάγκας είναι αυτός που προβάλλει αντίσταση στην αλλοίωση της προσωπικοτητάς του και στην αλλοτρίωση από την κρεατομηχανή της καθημερινής ζωής.
Μιά τέτοια αντιμετώπιση της έννοιας μάγκας είναι «επικίνδυνη» και εξοβελιστέα από το σύστημα. Δεν είναι μόνο ότι δε την καταλαβαίνει (κι όσο περνούν τα χρόνια καταλαβαίνει ακόμα λιγότερο, γιατί αυξάνεται η αλλοτρίωση των μελών και υποστηρικτών του), αλλά ξέρει, από προηγούμενες, ταξινομημένες κι αρχειοθετημένες αναλύσεις των εμπειριών, ότι μιά τέτοια στάση ζωής, ιδιαίτερα όταν παίρνει μορφή επιδημίας, το απειλεί – έστω και ευκαιριακά.
Άν οι τότε μάγκες του ’30 είχαν λόγους να αντιστέκονται στις «αλλαγές« γύρω τους (με όλη τη σχετικότητα που αυτό περιέχει, μιάς και δε μπορούσαν, ακόμα και αν ήθελαν, να συμμετάσχουν), οι λόγοι αυτοί είναι σήμερα, άπειρα πιό μεγιστοποιημένοι. Η σημερινή ζωή σε ένα κράτος που λειτουργεί, και δεν εννοώ βέβαια την Ελλάδα, απαιτεί την πλήρη ισοπέδωση του ατόμου και την αλλοτρίωσή του. Αν το άτομο είχε τη δυνατότητα να δει, στο σύνολο, τι του ζητούν, με αντάλλαγμα καταναλωτικά αγαθά, μάλλον θα αρνιόταν να μπει στη διαδικασία. Με τη μέθοδο του «Μιθριδατισμού» όμως,μπαίνει άθελά του στο παιχνίδι. Οι εσωτερικές φωνές αντίστασης, το στρες, οι στομαχικοί πόνοι, οι πονοκέφαλοι κλπ. έχουν, υποτίθεται, άλλες αιτίες που κατασιγάζονται/παρηγοριούνται με φαρμακευτικά σκευάσματα.
Έτσι, μ’ αυτή την οπτική γωνία,η έννοια του μάγκα έχει διαχρονική λειτουργία. Μπορεί να μη γίνεται να ξαναπαραχθούν ρεμπέτικα αλλά οι σχέσεις των ανθρώπων, όσο κι αν έχουν αλλάξει, περνούν τις ίδιες περιπέτειες...
(περιγραφή ενός μάγκα και πρώην νταή, μπορείτε να βρείτε στο παρακάτω link)
.jpg)
