Πάλι γιά σένα, Γρηγοράκη Ασίκη...

Ας τονίσω ακόμα μιά φορά ότι το blog "Thorax and mind" φαίνεται, προφανώς, να ασχολείται μόνο με θέματα που αφορούν το ρεμπέτικο. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Όλα τα θέματα ακουμπιούνται μ' ένα διαχρονικό τρόπο, όχι γιά λόγους στιλ αλλά γιατί υπάρχει η ακλόνητη πεποίθηση πως αυτός είναι ο σωστότερος τρόπος. Αλλιώς, ο πρώτος που πλήττει είμ' εγώ. Το αν βέβαια καταφέρνω να πείσω ότι πράγματα τελείως διαφορετικά μεταξύ τους, έχουν παρόλ' αυτά κοινά σημεία, είναι μιά άλλη ιστορία...

Υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον papper από τον Nicholas G. Pappas με τίτλο: Concepts of Greekness: The Recorded Music of Anatolian Greeks after 1922.
Αντιγράφω τρία αποσπάσματα γιά να στηρίξω επάνω τους το θέμα αυτού του γραφτού.

1. "... rebetika have been the subject of scholarly study only in recent years and, even within Greece, are the refuge of only amateur musicologists. Even in these studies, there has been a tendency to concentrate on the so-called "Piraeus rebetika", which are perceived by many to be the genuine performances, the "rebetika high" of Gail Holst and others. For them, the music of the Anatolian refugees was merely a pubescent version of what was to follow, rather than a musical and cultural tradition in its own right".
2. "...It shoulld be noted, however, that the drawing of conclusions from isolated recordings is not without its potential difficulties. One must always be vigilant concerning the fact that these recordings were created primarily for commercial profit an not to serve as a repository for eager historians to plough through in search of hidden meanings..."
3. "... The sense of separateness was also reinforced by the attitudes adopted by the refugee performers toward their "rivals", the low-life, predominantly Piraeus manges with whom social interaction was inevitable despite their cultural differences. At once allies and competitors, the refugee community and the manges formed an uneasy relationship founded more upon their sense of social allienation and economic dislocation than on any intrinsic qualities they might have shared. The only exception to this was the music itself. It became the occasional bridge that permitted intercourse between two otherwise different communities. In fact, there is little doubt that a great deal about the local Piraeus community met with disfavor among the refugees. The level of criminality, in particular, among the manges appears to have been a factor that coused revulsion in some refugee ranks. This disdain is recorded in a number of contemporary songs composed after the refugees' arrival in Greece. Dalgas himself composed and sang the haunting "Το Μπαγλαμαδάκι σπάσε" in response to another attack, this time the savage upon a refugee youth in Kokkinia by two youths from Piraeus, apparently over a young girl originally from Smyrna. While the song expresses both grief and outrage at a senseless event, it also betrays the social divisions between these two communities, divisions that belied the apparent mutuality of their social interaction:

Πέντε μαχαιριές του δώσαν, ρε γιά μιά Σμυρνιά, Δυο νταήδες, Πειραιώτες, μες την Κοκκινιά ...
and then:
Απ' τις μαχαιριές αν γειάνει, βλάμηδες θα'ρθεί, Να σας εύρει, ρε νταήδες, και να ξηγηθεί...
Τhere were also more benigh but no less potent affirmations of the cultural differences between the two groups. These were based on a sort of cultural chauvinism within the refugee communities that stemmed from their broader, more eclectic cultural framework both before and after their exodus from Asia Minor..."
Επικεντρώνοντας στο απόσπασμα 2, συμφωνώ. Βασικά, είναι αμφισβητούμενη και πολύ ριψοκίνδυνη η μέθοδος εξαγωγής συμπερασμάτων από στίχους εμπορικών τραγουδιών. Όμως, πλείστα παραδείγματα δείχνουν ότι κάποιοι συνθέτες/στιχουργοί έλεγαν, είτε ανοιχτά κάποια πράγματα, όπως στο παραπάνω παράδειγμα του Νταλγκά, είτε έμμεσα. Ένα τέτοιο "έμμεσο" παράδειγμα θά'θελα να ανασύρω και, ταυτόχρονα, να προσπαθήσω να επιβεβαιώσω το απόσπασμα 3.




Αν προσέξει κανείς τους στίχους του συνθέτη Γρηγ. Ασίκη θα διακρίνει ότι αυτός ο Τουρκομερίτης, γλυκός και έξυπνος άνθρωπος, λειτουργούσε έχοντας γιά μπαϊράκι το συναίσθημά του. Οι στίχοι των τραγουδιών του απευθύνονται, κατά τη γνώμη μου, κατευθείαν στο προσφυγικό κοινό, είτε εξιστορώντας την κακή τους μοίρα, είτε πετώντας μπηχτές γιά τους "άλλους".


. Θα πάρω σα παράδειγμα το τραγούδι "Ο επαγγελματίας" (1932) Parlophone Ελλάδος B-21646 που έχει τους παρακάτω στίχους:


Για μερικά επαγγέλματα θέλω να σας μιλήσω/
πιστεύω να τα κρίνεται όσα κι αν σας ξηγήσω./
Μπακάλης είν' ακάθαρτος, μανάβης σεβνταλής
χασάπης είναι κουβαρντάς, ψαράς μα μερακλής.


Αυτοί οι γαλατάδες είναι και νερουλάδες/
βαφτίζουνε το γάλα και παίρνουνε παράδες./
Αν πεις γιά καρβουνιάρη κουμπάρος νά'ναι ακόμα, /
θα σου την φτιάξει μιά μορτιά στον πάτο όλο χώμα.


Και σε ταβέρνα όποιος πάει κρασί και γιά τηγάνι/
κι όταν σε βλέπουν πως μεθάς σου βάζουνε βιδάνι./
Μέσα στην μπύρα όποιος πάει γλέντι γιά να σπάσει/
ένα γκαρσόνι που κοιτά στο μπλοκ να του τη σκάσει.


Αυτοί οι τσαγκαράδες που στέκουνε παιδιά/
κι αν δεν πάρουν μπροστάντζα δεν πιάνουνε δουλειά/
κι όταν καθήσουν στο κρασί συνέχεια το πίνουν/
τότε μόνο σηκώνονται μόνο ψιλή σαν μείνουν.


Να δείτε στα κουρεία που παν τα κοριτσάκια/
οντουλασιόν να κάνουν τα'μορφα τους μαλλάκια/
είδα μπαρμπέρη μερακλή συζήτηση ν'ανοίγει/
σιγά-σιγά το χέρι του στο μάγουλο ν'αγγίζει.


Να ρίξετε και μιά ματιά και στους φραγκοραφτάδες/
μα πως κρυφοκοιτάζουνε κορίτσια με καλφάδες./
Αν πεις γιά οργανοπαίχτες που παίζουν τραγουδάκια/
κι όταν δεν πέφτουν τα λεφτά σας κάνουνε κολπάκια.


Ακούστε το τραγούδι : 

http://youtu.be/yOV_Fidr-Dc

Ομολογώ ότι οι παρακάτω παρατηρήσεις/σκέψεις βασίζονται στο ένστικτο και στο συναίσθημα, παρά σε χειροπιαστές αποδείξεις που είναι αδύνατο να υπάρξουν. Πιστεύω ότι το τραγούδι "Ο επαγγελματίας" είναι στην επιφάνειά του μόνο σκωπτικό, όπως έχει χαρακτηριστεί. Πιστεύω ότι οι "επαγγελματίες" στούς οποίους αναφέρεται είναι Ελλαδίτες και όχι πρόσφυγες. Δε μπορώ όμως να το αποδείξω, πέρα απ' το ν'αναφέρω πως κάποια απ' τα επαγγέλματα που αναφέρονται ήταν παραδοσιακά "κλειστά" και τροφοδοτούνταν από Έλληνες της επαρχίας, όπως το ότι οι γαλατάδες ήταν Ρουμελιώτες. 


Πιστεύω πως ο Γρ. Ασίκης βγάζει δυναμικά ένα παράπονο γιά την πονηριά και την εκμετάλλευση - γνωστές, άλλωστε, συμπεριφορές της ελληνικής αγοράς - των συντοπιτών του. Κοντολογίς, πλέκει ένα αρνητικό "εγκώμιο" σ'όλα τα επαγγέλματα που αναφέρει, εκτός απ' τους χασαπάδες και τους ψαράδες, γιά τους οποίους όλα τα τραγούδια, μικρασιάτικα και ρεμπέτικα, έτρεφαν συμπάθεια.


Ένα άλλο τραγούδι με ανάλογη διάθεση, πάλι του Γρηγοράκη Ασίκη, είναι το "Προξενιά στον Γεώργο" (1931), με τους παρακάτω στίχους:


Σου βγήκε μιά προξενιά, Γεώργο μου, στη γειτονιά, 
θέλεις γιά να παντρευτείς και να νοικοκυρευτείς/
σαν τη δεις, παιδάκι μου, πού'ναι όμορφη, γ
λυκειά, είναι λίγο και φτωχειά, έχει μερικά προικιά.


Έχει έξη κομπινεζόν κι άλλες τόσες νυχτικιές, όχι και πολύ βαριές, λίγο οικονομικές/
έχει έξη μαξιλάρια και σουτιέν από φουλάρια 
κι άλλα δύο στρώματα με καλά παπλώματα.


Δυό κουβέρτες κεντητές, είναι και μεταξωτές, 
έξη σεντονάκια, κάλτσες, μαντηλάκια/
να δεις, Γεώργο, την κουζίνα που τα έχει όλα φίνα, η φουφού και το καζάνι, δίπλα το τηγάνι.


- Άντε Γεώργο, φαγώθηκες. Κέρνα μας, λοιπόν!


Πούν' η στάχτη κι ο κουβάς, δίπλα του ο μαστραπάς, 
είναι και νοικοκυρά, Γεώργο, να την αγαπάς/ 
σχάρα, σκούπα και φαράσι, προξενιά να μη χαλάσει, 
μήπως άλλη σε γελάσει, Γεώργο μου, να σκάσει.


Θά'ρθεις πες, Γεωργάκι, στ' όμορφο Ελενάκι, δυό ... 
κι όταν τη δεις, ξέρε το, θα τρελαθείς/ 
Θά'χεις και μιά πεθερά όμορφη, καλή, χρυσή, 
θα σου κάνει και τα βίτσια κι ότι θες εσύ.


- Γειά σου Γρηγοράκη μου, γειά σου Ασίκη!


Nα και το τραγούδι

http://youtu.be/QCFg59r4VuQ

Απ' όσο γνωρίζω, μέσα από ένα δείγμα άνω των 10.000 τραγουδιών, υπάρχουν μόνο δύο παραδείγματα πικρής νύξης της οικονομικής κατάστασης των προσφύγων, σε σχέση με την προίκα. Το ένα είναι το πολύ όμορφο τραγούδι "Μαργαρίτα" του Στέλιου Χρυσίνη με τη Ρίτα Αμπατζή (βλ. http://www.elkibra-ritaabadzi.blogspot.com/) και το δεύτερο είναι του Γρ. Ασίκη. Τα ξεχωρίζω γιατί και τα δυό διαπνέονται από μιά "διακωμώδηση" της ανέχειας.


Tην πρώτη φορά που άκουσα το "Προξενιά στον Γεώργο" αντέδρασα αρνητικά, νιώθοντας ότι γελοιοποιεί μιά γυναίκα, απαριθμώντας τα υλικά "αξεσουάρ" της. Μετά όμως κατάλαβα ότι είχα άδικο. Η σπόντα του Ασίκη είναι μονάχα πιό έμμεση απ' αυτήν του Χρυσίνη.


Τελειώνοντας,  επισημαίνω, ακόμα μιά φορά, ότι τα τραγούδια του δεν είναι μελαγχολικά, όπως νομίζεται. Είναι βέβαια προσωπικό θέμα και εσωτερική χημεία το τι νιώθει κανείς ακούγοντας κάποια τραγούδια. Στην περίπτωσή του πρόκειται απλώς γιά ένα συνθέτη πολύ διαφορετικό απ' τους άλλους. Κουβαλάει έντονα μουσικά βιώματα ανατολίτικων μουσικών που είναι "άβολες" γιά τα περισσότερα αυτιά. 


Υπάρχουν, το νιώθω κι εγώ, κάποια τραγούδια του "δύσκολα". Όμως ο άνθρωπος ήταν ξεχειλισμένος από αγάπη, τρυφερότητα, εξυπνάδα, ζεστασιά και πηγαίο ταλέντο. Ας θυμηθούμε ότι άρχισε αργά με τη μουσική σαν επάγγελμα. Η δουλιά (με ιώτα) του ήταν άλλη. Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι μπήκε στη μουσική λόγω οικονομικών αναγκών. Αν κατάφερνε να συνεχίσει με τις κατασκευές κρεβατιών, μπορεί να έμενε γιά πάντα εκεί. Είχε κι ένα σωρό στόματα να θρέψει. Ευτυχώς, τα παράτησε τα κρεβάτια και φωνογράφησε περίπου 100 τραγούδια που ξεχωρίζουν έντονα. Αναγκάστηκε όμως νά'ρθει σε λάθος τόπο...