Η Χαρούλα Αλεξίου
για τη γιαγιά της, τη Σμύρνη,
τη Τουρκία
Η γιαγιά μου ήταν εμπόρισσα. Από αυτές που βάζανε τον μπόγο στον ώμο και έβγαιναν και πουλούσαν προικιά. Δεν ήταν η γιαγιά που έλεγε παραμυθάκια. Αλλά μου έμαθε τους καλύτερους αμανέδες.
Τι αμανέδες τραγουδούσε; Αυτούς που τραγουδούσε και η Ρόζα Εσκενάζυ. Ετσι μεγάλωσα. Από τη μία ο πατέρας μου που τραγουδούσε δημοτικά και από την άλλη η Κατίνα με τα μικρασιάτικα. Την άκουγα να λέει «Καημό μες στην καρδούλα μου απόχτησα και πόνο» κι έλειωνα. Μερακλού η γιαγιά... Ηταν σαν μασκότ η γιαγιά η Κατίνα, τη βάζαμε στη μέση, την «ποτίζαμε» και κανένα ποτηράκι και άρχιζε το τραγούδι. Και θυμάμαι μια φορά, να χτυπάει το ποτήρι με το ούζο στο τραπέζι και να λέει: «Κατάλαβες; Εμείς τραγουδάγαμε και μας κέρναγαν τσι μπίρες και ήρθε το βλαχάκι και μας έβαλε το γυαλιά». Το βλαχάκι ήμουν εγώ που ήρθα απ΄ τη Θήβα. Χάρηκε όταν γίνατε τραγουδίστρια;
Ζήλευε λιγάκι. Γιατί όντως τραγουδούσε υπέροχα και θα μπορούσε να είναι επαγγελματίας τραγουδίστρια, δεν έγινε όμως και αυτός ήταν ο καημός της.
Μαζί της μεγαλώσατε; Αυτή μεγάλωσε στα Ταμπούρια του Πειραιά κι έπειτα στα προσφυγικά της Συγγρού. Εγώ μεγάλωσα στη Θήβα με την οικογένεια των Αρβανίτηδων.
Κουβαλούσαν έναν μύθο οι Σμυρνιές, ότι ήτανπιο προχωρημένες γυναίκες και στις μαγειρικές τους και στα ερωτικά τους, σε όλα.
Η Κατίνα ήταν ένα ωραίο αλάνι. Θα ΄λεγα μια Λωξάντρα, αλλά όταν διάβασα τη Λωξάντρα είδα ότι και αυτή ήταν μια κοκόνα στο σπίτι της. Η Κατίνα δεν ήταν καθόλου κοκόνα. Ηταν η γυναίκα- άντρας. Μεγάλωνε τα παιδιά της, έκανε δύο γάμους. Κράτησε το όνομα του παππού μου του Σαρρή αλλά εν τω μεταξύ ήταν με έναν άλλο άντρα. Ηταν μεγάλη περιπέτεια η Κατίνα.
Με τις ανταλλαγές την έδιωξαν; Ναι, το ΄22 έφυγε αλλά δεν ήξερε πότε είχε γεννηθεί. Ελεγε ότι όταν έφυγε απ΄ τη Σμύρνη ήταν 10 χρονών και έτσι υπολογίζαμε εμείς ότι γεννήθηκε το ΄12.
Για τον διωγμό σάς μιλούσε; Οχι, είναι περίεργο, αλλά από την οικογένειά μου δεν έχω πάρει αυτό το κακό, τον πόνο για τη Σμύρνη. Πιο πολύ μιλούσαν για τους φίλους, τους γείτονές τους, τις παρέες τους...
Πιο πολύ αναστεναγμός παρά θυμός δηλαδή...
Ναι, δεν ένιωσα να έχουν θυμό. Και την Καταστροφή της Σμύρνης την έμαθα πιο πολύ από τα βιβλία παρά από τους δικούς μου.
Και στην Ελλάδα που ήρθανε, πόνεσαν ξανά μάλλον ε; Τους λέγανε τουρκόσπορους κάποιοι...
Ναι, τη γιαγιά μου την Κατίνα την έβαλαν υπηρέτρια, όπως και άλλα παιδιά. Επαιρναν τον Ηλεκτρικό απ΄ τα Ταμπούρια και έφταναν στην Κηφισιά.
Διηγούνταν βέβαια και όμορφες ιστορίες. Χαιρόντουσαν να ασβεστώνουν τα σπίτια τους, να βάζουν τενεκέδες με ορτανσίες. Επαιρνε ο γείτονας το φαΐ του και ερχόταν στο σπίτι. Ολοι μαζί. Υπήρχε μια ομορφιά σε αυτό το «όλοι μαζί». Εδώ στη Σμύρνη και στην Πόλη υπάρχει και σήμερα κάτι από ΄κεινη τη ζωή. Ερχεστε συχνά στην Τουρκία; Εχω μείνει αρκετά στην Πόλη. Εχω μια φίλη δημοσιογράφο, τη Αριάννα Φερεντίνου κι έχω ανακατευτεί αρκετά με τους Τούρκους. Κρατάνε κάτι απ΄ το φιλόξενο πνεύμα που στην Ελλάδα δεν το βρίσκεις εύκολα πια. Το χάσαμε σιγά σιγά... Εδώ όμως το ΄χουν ακόμα, όπως ήταν οι Ελληνες το ΄50 και το ΄60. Και είναι υπέροχο. Λες ότι είσαι Ελληνας και ανοίγει η πόρτα. Βέβαια εγώ μπερδεύομαι λίγο. Λέω την Αλεξίου φιλοξενούν τώρα, τη Χαρούλα, τι γίνεται; Εχετε τραγουδήσει και τουρκικά...
Μόνο ένα τραγούδι της Σεζέν Ακσού αλλά τώρα μαθαίνω τούρκικα. Η Σεζέν είναι από τη Θεσσαλονίκη και η οικογένειά της ήρθε στη Σμύρνη με την ανταλλαγή.
Ο αντίστροφος διωγμός... Ναι και έχει γράψει το «Αμάν αφέντη» που μιλάει για τη νοσταλγία που νιώθουν οι Τούρκοι κοιτώντας προς τα παράλια της Ελλάδας.
Τα περισσότερα τραγούδια σας πάντως τα ξέρουν εδώ...
Είναι συγκλονιστικό! Κάνω συναυλία και νιώθω ότι είμαι στην Αθήνα. Κατεβάζω το μικρόφωνο κι εκείνοι συνεχίζουν στα τούρκικα. Το «Ολα σε θυμίζουν», το «Τέλι, Τέλι» που είναι εδώ μεγάλη επιτυχία.
Εχετε βρει τα μέρη των προγόνων σας;
Πριν από 10 χρόνια, πήγα να βρω τις γειτονιές και τα σπίτια τους. Ο παππούς μου, ο Γιάννης Σαρρής, γεννήθηκε στο Μάλκατζι. Η γιαγιά η Κατίνα ήταν από τη Σμύρνη, τον Αγιο Κωνσταντίνο, κοντά στον Μέλανα ποταμό. Εψαχνα το Μάλτατσι αλλά όταν φτάσαμε εκεί βρήκα ένα χωριό βυθισμένο σε μια λίμνη.
Είχανε κάνει εκτροπή και το είχανε βυθίσει...
Ναι και με πιάσαν τα κλάματα που δεν το πρόλαβα. Είχα μιλήσει με την αδερφή του παππού μου στη Θεσσαλονίκη και τη ρώτησα πού θα βρω το σπίτι, εκείνη είχε πάει μερικά χρόνια πριν και είχε δει ακόμη και το κάδρο της οικογένειας στον τοίχο.
Είναι σκληρό να γεννιέσαι σε έ ναν τόπο και να γερνάς σε έναν άλλο. Δυο φορές ξένος...
Οσο ζούσαν εδώ δεν ένιωθαν ξένοι. Ητανε ο τόπος που τους γέννησε. Στη Σμύρνη οι Ελληνες είχανε το πάνω χέρι. Η διοίκηση ήταν οθωμανική αλλά οι Τούρκοι δεν ήταν ούτε το 10%.
Εχετε σκεφτεί ότι η ευαισθησία σας και το πάθος σαςοφείλονται στις ρίζες σας; Λίγο στην Κατίνα, λίγο στον Σαρρή, λίγο στους Αρβανίτες.Ισως αν είχατε μια πιο στέρεη ζωήνα μην ήσασταν η Χαρούλα Αλεξίου.
Δεν θα ήμουνα. Αυτό το μείγμα, οι διωγμοί, οι καινούργιοι πολιτισμοί, οι προσμίξεις, συνέθεσαν αυτό που είστε...
Και το πολύ πένθος, γιατί είχαμε πολύ πένθος και στις δύο οικογένειες. Ηταν όμως καταπληκτικό ότι τραγουδούσαν τόσο ωραία αυτοί οι άνθρωποι. Και μάλλον οι άνθρωποι που μπορούν και τραγουδάνε είναι κάπως διαφορετικοί. Δεν λέω για τους τραγουδιστές, λέω για τους ανθρώπους τους κανονικούς που τραγουδάνε.
Ο παππούς μου, ο Γιάννης Σαρρής, γεννήθηκε στο Μάλτατσι. Η γιαγιά η Κατίνα ήταν από τη Σμύρνη, τον Αγιο Κωνσταντίνο κοντά στον Μέλανα ποταμό. Εψαχνα το Μάλτατσι αλλά όταν φτάσαμε εκεί βρήκα ένα χωριό βυθισμένο σε μια λίμνη
«Οταν γυρνάς στις ρίζες σου είναι σαν να επιστρέφεις σε ένα δικό σου μέρος»
Oι τουρκάλες τραγουδίστριες προσπαθούν να τα πουν όλα όπως πιστεύουν ότι θα τα έλεγε η Χαρούλα. Οι τοπικοί τούρκοι αξιωματούχοι χαμογελούν στις κάμερες της εκπομπής μου. Θεσσαλονικείς εκδρομείς κορδώνονται βγάζοντας φωτογραφίες με την τιμώμενη Χαρούλα Αλεξίου. Η γυναίκα του δημάρχου του Γκαζίεμιρ μού εξηγεί το φιλανθρωπικό της έργο για τα φτωχά παιδιά. Στα τραπέζια ελληνικές και τουρκικές πλαστικές σημαίες προσπαθούν να κάνουν παρέα. Στον τοίχο ένα πορτρέτο του Κεμάλ παρατηρεί βλοσυρά τις παρέες να τσουγκρίζουν ποτήρια με raki. Τσίπουρο είναι, αλλά εδώ το λένε raki και εγώ προσποιούμαι ότι δεν έχω πιει ωραιότερο ποτό στη ζωή μου. Στη Θεσσαλονίκη το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Κεμάλ είναι σε ένα δρομάκι, την Αποστόλου Παύλου, κάθετο στην Αγίου Δημητρίου. Ο Μπουτάρης κάποτε είχε προτείνει να ονομαστεί αυτό το δρομάκι Κεμάλ Ατατούρκ. Αλλωστε, από την επομένη του θανάτου του Κεμάλ το 1938 έως το 1955 ο δρόμος αυτός είχε το όνομα του τούρκου ηγέτη. Αριστεροί και οικολόγοι συμφώνησαν, οι ακροδεξιοί όμως βγήκαν στους δρόμους. «Σαν τη Θεσσαλονίκη είναι η Σμύρνη», με επαναφέρει ο αρχηγός του βορειοελλαδίτικου γκρουπ. Από τον Αγιο Αθανάσιο νομίζω. «Καρντάσια είναι οι Τούρκοι».
Πότε σας ανακοίνωσαν ότι θα σας «κάνουν» δρόμο;
Πριν από περίπου 2 μήνες. Και είπα: «Χάρις Αλεξίου, τώρα και δρόμος;». Δεν περίμενα ποτέ ότι θα το ζήσω αυτό. Συνήθως πεθαίνουν οι άνθρωποι και μετά τους κάνουν δρόμους. Το τραγούδι όμως που πήρα από αυτούς τους ανθρώπους και το ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο, αυτό το τραγούδι με ξανάφερε στον τόπο των δικών μου ανθρώπων.
Είναι πάντως λίγο τολμηρό. Ενα ελληνικό όνομα σε έναν τουρκικό δρόμο.
Ο δήμαρχος, ο Ιμπραήμ Σενός είπε ότι «εμένα δεν με ενδιαφέρουν οι θρησκείες, με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι. Και αφού ανήκουν στον τόπο αυτό εγώ πρέπει να τους τιμήσω». Για κάποιους όμως οι θρησκείες αποτελούν φράγματα.
Οι θρησκείες πρέπει να ενώνουν τους ανθρώπους, όχι να τους χωρίζουν. Και είναι περίεργο ότι σήμερα ο άνθρωπος ετοιμάζει τον καινούριο πλανήτη για να επιβιώσει και ακόμα μιλάει γι΄ αυτά τα πράγματα.
Θα καταφέρουμε να ξεχάσουμε ποτέτα παλιά;Τα κακά παλιά;
Νομίζω πως είναι στη φύση μας να ξεχνάμε. Ο γιος μου βέβαια δεν συμφωνούσε καθόλου που είχα φίλους στην Τουρκία. Κάθε φορά, μου έλεγε: «Μα δεν ντρέπεσαι που σηκώνεσαι και πας στην Τουρκία;». Τώρα όμως ήρθε μαζί μου και πέρασε καλά. «Ελπίζω να μην προσποιείσαι ότι είσαι καλά», του είπα. «Οχι μαμά, έχει αρχίσει να μαλακώνει αυτό το πράγμα μέσα μου».
Ηταν επηρεασμένος από τα αναγνωστικά του σχολείου ο Μάνος.
Ναι, πολλά παιδιά το έχουν αυτό και μάλλον είναι από το σχολείο.
Εσείς τι νιώθετε τώρα πια όταν επισκέπτεστε τη Σμύρνη;
Οταν γυρνάς στις ρίζες σου γίνεται κάτι μεταφυσικό. Είναι σαν να επιστρέφεις σε ένα δικό σου μέρος. Αυτό νιώθω μόλις πατήσω το πόδι μου στο λιμάνι.
Εχετε επισκεφτεί και την πιο βαθιά Τουρκία;
Ναι και δεν ένιωσα καμιά συγκίνηση. Ενώ τα παράλια είναι σαν ελληνικά. Ο Λιβανελί μου είπε κάποτε: «Μας μάθατε πολλά εσείς οι Έλληνες. Ακόμα και να μαγειρεύουμε μας μάθατε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου