Τάνγκο και ρεμπέτικο - δυό παράλληλοι δρόμοι πνιγμένοι στα δάκρυα... (4)

4. «Secreto» (Το μυστικό) σύνθεση και στίχοι : Ενρίκε Σάντος Ντισέπολο, τραγούδι Κάρλος Γκαρντέλ, χτυπημένο στις 23 Ιανουαρίου 1933.
Γιά τον Ντισέπολο η γυναίκα είναι η αιτία όλων των κακών. Στο tango «Victoria», o άντρας πανηγυρίζει όταν, επιτέλους, μένει ελεύθερος. (πρβλ. με το στίχο του Παπαϊωάννου, «χωρίσαμε και έχω βρει, ο δόλιος, τη χαρά μου»). Εδώ ο άντρας είναι διπλά αλυσσοδεμένος, με ένα θλιβερό γάμο και μιά ερωμένη που τον μαγεύει. Χάνει την τιμή του και δεν έχει δυνάμεις ούτε γιά ν’ αυτοκτονήσει.

Secreto

Ποιά είσαι ’συ που μ’ έχεις σκλαβώσει,
καταραμένη σκρόφα, κακομαθημένη ;
Είσαι μιά τιμωρία θεϊκή, ή πνοή του ανέμου
που στο θυμό της κουρελιάζει την τρυφεράδα του χτες,
την οικογενειακή ευτυχία και την πίστη...

Γιά το χατίρι σου η ζωή μου
πού ήταν απρόσβλητη και απλή σα προσευχή
έχει γίνει μιά σκληρή φρίκη με λύπες
που κάνουν το αίμα να πήζει στις φλέβες
και μου θολώνουν τη τιμή μου.

Δε μπορώ πιό χυδαίος να γίνω, μα ούτε και καλύτερος
νικημένος απ’ τα μαγικά σου κόλπα
πού μπερδεύουν την αίσθηση γιά το καθήκον.
Γιά το χατίρι σου κατάστρεψα της γυναίκας μου τη ζωή
και πήρα το ψωμί σπ’ το στόμα των δυό γιών μου,
γιά να ζεις εσύ σα πλούσια.
Δε μπορώ να αντιδράσω, ούτε και να καταλάβω.
Χαμένος είμαι,
στην καταιγίδα της φωνής σου που με μαγεύει,
στο μεταξένιο σου το δέρμα που μ’ ανατριχιάζει
και στ’ άγγιγμά του ανθίζει ο χαμός μου.

Μα τώρα τ’ αποφάσισα με όπλο τέρμα να βάλω
στη σκοτεινή κατάρα σου που μ’ έχει πλημμυρίσει,
Μέσα στη νύχτα έψαξα γιά νά’βρω μέρος να πεθάνω
αλλά τ’όπλο με πρόδωσε, κόντρα στη θέλησή μου.
Δε ξέρω αν την αξίζω αυτή τη μίζερη ντροπή,
μα, ξέρω ότ’ είναι ψέμμα πως δεν αντέχω να πεθάνω
γιά τα παιδιά μου που τα σκέφτομαι

Είναι γιά το χατίρι σου που δε μπορώ
ούτε να γίνω πιό χυδαίος, μα ούτε και καλύτερος...


5. «El milagro» (Το θαύμα) σύνθεση Αρμάντο Ποντιέρ, στίχοι Ομέρο Εσπόζιτο, τραγούδι Αλμπέρτο Ποντεστά, χτυπημένο στις 4 Σεπτεμβρίου 1946

El milagro

Τα λάθη από το παρελθόν
ν’ αυτοκτονήσουμε θα μας είχαν κάνει
αλλά εσύ, καρδιά μου, ξεραμένο κλαδί,
χτυπάς σα το ρολόι στον καρπό μου.
Μαζί φωνάξαμε
πόσο τρομερό νά’ναι κανείς αδιάφορος χωρίς λόγο,
με του γύψινου στήθους τη βουβή φωνή,
χωρίς την εύνοια ενός ακόμη φιλιού,
ούτε την ευτυχία ενός ακόμη λάθους.
Και βρεθήκαμε αντάμα, χωρίς άλλες ευκαιρίες
αυτοκαταστροφικοί…αλλά τώρα,
σα νά’γιν’ ένα θαύμα,…ξανάρθε εκείνη.

Και πάλι ξανά, καρδιά μου, σε πληγώσαν…
Αλλά το ν’ αγαπάς σημαίνει να ζεις ακόμα μιά φορά.
Σήμερα είδα ότι υπάρχουν φωλιές πουλιών στα δέντρα
και πρόσεξα,
ένα γαρίφαλο στο παραθύρι μου.
Τί ωφελεί να θυμηθούμε τις μελαγχολίες,
να προαισθανθούμε και να αμφιβάλλουμε… τι χρησιμεύει;
Αν είναι αγάπη, καρδιά μου, και ξανάρχεται πίσω,
πρέπει να της δοθούμε όπως παλιά.

Το ξέρεις πως ήταν ανοησία μου
να την αγαπήσω δίχως όρια
κι αν μου ζητάει ακόμα και να σε σκοτώσω,
θε να το κάνω, καρδιά μου.
Τί ωφελεί να φωνάξεις τώρα
πως η αμφιβολία θα με φάει;
Τί νόημα έχει ;

Αν είναι να την έχω κοντά μου, στο πλευρό μου
και να την αγαπήσω πολύ, πιό πολύ από παλιά,
ίσως κι αναστηθούμε,
γιατί ο θεός ξέρει ότι το παρελθόν και το Θαύμα υπάρχει.

Αν είν΄αγάπη, γύρισε πίσω μ’ ένα Θαύμα
και γι αυτό, να της δοθούμε πρέπει, όπως παλιά.

Αντίστοιχα τραγούδια διαλόγου του ρεμπέτη άντρα με την καρδιά του έχουμε πολλά. Τρία χρόνια αργότερα, το 1949, ο πολύ ερωτικός Μικρασιάτης Γιάννης Παπαϊωάννου χτύπησε ένα αντίστοιχο τραγούδι, σε στίχους του Χαρ. Βασιλειάδη, πιό φοβισμένους όμως απ’ αυτούς του Ομέρο Εσπόζιτο. Είναι κρίμα που όλοι αυτοί που πρό-
λαβαν να’ ρθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τους συνθέτες και στιχουργούς της λαϊκής μας μουσικής δε τους έκαναν την ερώτηση, τι κατέληξαν να πιστεύουν γιά τις γυναίκες και την αγάπη…

Κάνε κουράγιο
(χασάπικο του Γ. Παπαϊωάννου)

Κάνε κουράγιο, καρδιά μου,
μην τυχόν και μ’ αρρωστήσεις·
έχεις πολλά υποφέρει,
φοβάμαι να μην τσακίσεις

Έπεσες θύμα, το ξέρω,
σου είχα πει να προσέξεις,
με καρδιοκλέφτρες γυναίκες,
άλλη φορά να μην μπλέξεις

Κρύψε τον πόνο σου τώρα
και να μην παραπονιέσαι,
τα ίδια θα υποφέρεις,
αν δε μ’ ακούς και τραβιέσαι


«Η καρδιά για το κεφάλι είναι μπελάς »
Τούρκικη παροιμία

Θα μπορούσε κανείς να παρατηρήσει πως οι στίχοι των tango είναι, από ποιητική άποψη, σαφώς καλύτεροι και πιό «δουλεμένοι» απ’ αυτούς των δικών μας στιχουργών. Είναι ακόμα πιο ξεκάθαροι, με την έννοια πως ξεδιπλώνουν όλη τη γκάμα των αντρικών συναισθημάτων. Οι δικοί μας είναι πιό κοφτοί, λόγω των διαφορετικών ρυθμών, και πιό «κλειστοί» στον εαυτό τους. Οι «κώδικες» που χρησιμοποιούνται στα ρεμπέτικα δεν είναι πάντα εύκολο να ερμηνευτούν. Ίσως αυτό ν’ ακούγεται υπερβολικό σ’ αυτούς που θεωρούν πως οι στίχοι αυτών των τραγουδιών είναι απλούστατοι και αφελείς. Θα φέρω σαν ένα μικρό παράδειγμα αυτό που λέει ο Β. Τσιτσάνης ξαφνικά, μέσω της φωνής του Μάρκου Βαμβακάρη, στο τρ. «Μόρτισσα» (1946) :


Σε γουστάρω, μα διστάζω να στο ειπώ,
μη τυχόν και παραξηγηθώ.
Έλα, μόρτισσα, να νιώσεις
και δε θα το μετανιώσεις,
όλη την ωραία, ρεμπέτικη ζωή
κλπ.

Το ρήμα παρεξηγούμαι, με την έννοια, δε ξέρω ακριβώς πως να φερθώ και δημιουργώ σφαλερές εντυπώσεις, ίσως να μην έχει χρησιμοποιηθεί από άλλον, εκτός από τον Τσιτσάνη. Η άλλη φορά που το έβαλε σε στίχο ήταν στο τρ.«Όταν στα κέντρα σε πηγαίνω» (1947) , «να μην τολμήσεις, να προσέξεις μην τυχόν παρεκτραπείς, γιατί να ξέρεις πως θα παραξηγηθείς». Στη περίπτωση της «Μόρτισσας» αναφέρεται, προφανώς, σε κάποια γυναίκα άλλης
κοινωνικής τάξης, απ’ αυτές που κατέβαιναν γιά να τον απολαύσουν. Μιά περίπτωση σαν κι αυτές που μπορεί κανείς να δει στο ένα από τα τρία μεγάλα βιβλία που εκδόθηκαν από τις εκδοτικές επιχειρήσεις ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ – ΜΥΘΟΣ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΣ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ. Αυτό το βιβλίο που είναι γεμάτο φωτογραφίες, δύσκολα μπορεί να πείσει ότι βγήκε γιά να τιμήσει τον Τσιτσάνη και όχι γιά να προβληθούν δίπλα του όλοι και οι όλες οι…VIPS που έκαναν κρα γιά να αποθανατιστούν και να «πάρουν λίγη ευχούλα» από τον απρόσιτο, μελαγχολικό, αλλά πάντα αδιόρατα χαμογελαστό Βασίλη Τσιτσάνη.

Το παρεξηγούμαι λοιπόν εδώ (δεν έχει καμία σχέση με το παρεξηγούμαι = θίγομαι από κάτι και μπαίνω σε καυγά), αφήνει να εννοηθεί πως αποτείνεται σ’ ένα γυναικείο άτομο με διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας και δε θέλει να εκτεθεί. Νομίζω ότι είναι ένα καλό παράδειγμα γιά τους γενικότερους τρόπους συμπεριφοράς των ανθρώπων εκείνης της εποχής ( ο Γ.Παπαϊωάννου θα είχε σαφείς αντιρρήσεις και θα το έντασσε στα διστακτικά φερσίματα του φίλου του Τσιτσάνη), και τον τρόπο που αντιμετώπιζαν κάποιες άλλες κατηγορίες γυναικών.

Κάπως έτσι νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους στίχους αυτών των τραγουδιών, αν θέλουμε να καταλάβουμε. «Να ακούμε τις λέξεις», όπως έλεγε ο Σκαρίμπας. Να πλησιάζουμε με ανοιχτή καρδιά, καλοσύνη και διάθεση γιά βαθύτερη κατανόηση. Όλοι οι άλλοι δρόμοι, η τοποθέτηση ετικετών και τα βιαστικά συμπεράσματα, περνάνε ξώφαλτσα. Τα ρεμπέτικα και τα πρώιμα λαϊκά είναι ένας ευωδιαστός κήπος που βυθίστηκε στη θάλασσα. Τα λουλούδια του κατεβαίνουν, αργά αλλά σταθερά, σ’ ένα βυθό απ’ όπου θά’ναι πολύ δύσκολο να τα "ανασύρουμε"...