Τί είναι ο σερέτης; - σκέψεις γύρω από μία λέξη της φάρας

Το "ρεμπέτικο" μας κληροδότησε κάποιες λέξεις που θεωρούνται πολύσημες (και είναι!), όπου γίνονται διάφορες συζητήσεις γιά να βρεθεί το απόλυτο ειδικό τους βάρος και το ακριβές τους περιεχόμενο. Μέθοδος, κατά τη γνώμη μου, λανθασμένη και απόρροια του δυτικού τρόπου σκέψης που επιζητεί ακριβείς, άρα στεγνές, κλινικές εξηγήσεις. Η καθημερινή ανατολίτικη "φιλοσοφία" της πιάτσας δεν κατατρέχονταν από τέτοια σύνδρομα. Είχαν ένα ευέλικτο τρόπο κατανόησης των πραγμάτων και των ανθρώπινων χαρακτήρων, που θεωρείται ελλειπής και ασαφής από τους δυτικούς. Πιστεύω πως οι τελευταίοι πάσχουν από έλλειψη φαντασίας και βιωμένης κοινωνικής πείρας, αυτής που μεταδίνονταν από γενιά σε γενιά.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με τη λέξη σερέτης. Όπως και να το κάνουμε, δε βρίσκεται το ακριβές της περιεχόμενο. Αυτό που κυριαρχεί στις εξηγήσεις των διαφόρων λεξικών (που η ελευθερία της σκέψης της φάρας και της πιάτσας τους είναι κάτι άγνωστο και άπιαστο), είναι ο χαρακτηρισμός βίαιος. Έχω συναντήσει, κάτσει και μιλήσει με πάρα πολλούς ανθρώπους που τους είχαν κολλήσει τη φήμη του βίαιου και τους βρήκα να είναι άκακα αρνάκια. Φτάνει να μη τους πατούσες τον κάλο, βέβαια... Η γαλήνια όμως κουβέντα κι ο σεβασμός στην προσωπικότητά τους τους έκανε να γίνονται ήσυχα και χαλαρά περιστέρια.



Κουβαλάω κι εγώ ο ίδιος τη "φήμη" του βίαιου χαρακτήρα. Πιστεύοντας πως έχω ψάξει αρκούντως τον εαυτό μου, θα έλεγα πως είμαι απόλυτα ήρεμος, φτάνει να... Φτάνει να, τί; Μα, όταν έχεις εγκατεστημένο το όπλο της γλώσσας, όταν πιστεύεις πως, αν και αρσενικός, μπορείς να μιλήσεις και να χειριστείς συναισθήματα, όταν δείχνεις ότι ασφυκτιείς από υπερβολική πίεση, προειδοποιείς, δείχνεις σαφή σημάδια ότι αν κάτι συνεχιστεί θα ξεχειλίσουν μέσα σου τα μαύρα νερά και ο άλλος/η άλλη συνεχίζουν να πιέζουν και να σπρώχνουν, ποιός/ά κουβαλάει το κύριο μέρος της ευθύνης, όταν το τρένο εκτροχιαστεί; Δε συμφωνώ πως την κουβαλάει ο βίαιος. Πιστεύω πως η γλώσσα, ο ήρεμος και ξεκάθαρος τρόπος δοσίματος σημάτων, αρκούν γιά να γίνουν καταληπτά τα όρια της αντοχής. Αν ο άλλος/η δεν καταλαβαίνουν, εεε...

Κάτω από ένα τέτοιο πλαίσιο σκέψεων, επιχειρώ να αγγίξω τη λέξη σερέτης.

Πρώτα όμως, σας δίνω τους στίχους και το τραγούδι "Οι έξη εντολές" (Μάγκες μου, συμμορφωθείτε), καταχωρημένο στον Στελλάκη Περπινιάδη (1936) μάλλον όμως είναι σύνθεση του Β. Παπάζογλου και χαρισμένο στον πρώτο.

Μάγκες μου, συμμορφωθείτε, πάψτε τα σερέτικα
και καθείστε να σκεφθείτε, τη ζωή την ψεύτικια.
Ψεύτικος είναι ο κόσμος, πρέπει να το ξέρετε,
σα λουλούδι που ανθίζει κι ύστερα μαραίνεται.

Μη ξεχνάτε ότι η νιότη δεν ξαναγοράζεται,
πως κατρακυλούν τα χρόνια, δεν το λογαριάζετε.
Γλέντα, μάγκα, τη ζωή σου, να χαρείς τα νιάτα σου,
πρόσεχε τον κάθε ένα, σα τα δυό τα μάτια σου.

Σαν μεθάς να μη τα σπάζεις, να μη μπαίνεις σε μπελά,
νάσ' εντάξει με τον κόσμο για να την περνάς καλά.
Μην φορτώνεσαι στον άλλον, ασ' τα ζοριλίκια σου,
για να μη σε σιχαθούνε με τα μπελαλίκια σου.

Όπως βλέπετε, ο Βαγγέλης Παπάζογλου που ήταν μέσα στην πιάτσα αλλά ήταν λογικός και αξιοπρεπής, δίνει ένα καθαρό στίγμα του πως θα πρέπει να είναι ένας μάγκας που σέβεται τον εαυτό του.

Ας δούμε τι λένε διάφορα λεξικά γιά τη λέξη σερέτης :

1. Λεξικόν ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΟΝ υπό Θεμ. Κτενά, δικηγόρου - EΝ ΣΜΥΡΝΗ
ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ "ΑΜΑΛΘΕΙΑΣ", 1896

δύστροπος, (τσιτίν χουϊλού, γιανάζ, τερς) -
δυστροπώ, (seraset ιt)
_________________________________________________

2. ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΣΜΥΡΝΗ, Σωκράτη Α. Προκοπίου, Αθήνα 1949
Γλωσσάριον.

σερετιά η, στρεψοδικία ( = σκόπιμη διαστροφή της αλήθειας)
__________________________________________________
3. Το ΛΕΞΙΚΟ ΤΗς ΠΙΑΤΣΑΣ, Βρασίδα Καπετανάκη, Αθήνα 1962

σερέτης, ο = O δύστροπος, ο φίλερις, ο ζόρικος
σερετιλίκι, το = H ψύχωσις του σερέτη, να ξύνει τα νύχια του για καυγά
__________________________________________________
4. ETYMΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ, Ν.Π. Ανδριώτη

σερέτης επιθ., δύστροπος / τουρκ. siret.
__________________________________________________
5. NEO ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, Εμμ. Κριαρά

σερέτης ο, θηλ. – ισσα, ους. άνθρωπος ζόρικος, ευέξαπτος, ”βαρύς” (συνων. δύστροπος) τουρκ. Sirret.


ΣΧΟΛΙΟ : Πρώτα, λίγα ανορθόδοξα... Δυό γνωστά παραδείγματα από τον αμερικάνικο κιν/φο. Oι αμερικανοί όταν κάνουν ταινίες ”εποχής”, αφενός έχουν οργανωμένα αρχεία, αφετέρου τραβούν δουλιά σκυλίσια (…) και υπεύθυνη. Αλλιώς, τους πήρε το μαύρο ποτάμι. Την τριλογία του ”Νονού” την ξέρετε. Ο Μάρλον Μπράντο, στο ρόλο του ”Νονού” ήταν ένας απόλυτα πειστικός σερέτης. Η ήρεμη δύναμη. Μιλούσε ελάχιστα,ήταν δίκαιος, δεν ήθελε άσκοπη βία, έβλεπε μακριά. Είχαν δεί πολλά τα μάτια του, ήταν κουρασμένος και ώριμος. Ο γιός του που ανέλαβε τα ηνία (Aλ Πατσίνο) είχε τα χαρακτηριστικά της νεότερης γενιάς. Τριπλά σκληρός, (ίσως και βιαστικά) αποφασιστικός, βίαιος.

Οι συγκρίσεις είναι μιά επικίνδυνη μέθοδος, χρήσιμη όμως σε κάποιες περιπτώσεις, τηρουμένων πάντα των αναλογιών.

Ο Ηλ. Πετρόπουλος στο βιβλίο του ” Το άγιο Χασισάκι” , αφιερώνει ένα κεφάλαιο στο σερετιλίκι. Ομολογεί πως δε μπορεί να εξηγήσει επακριβώς τη λέξη και δίνει τρία παραδείγματα μικρών ιστοριών για να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
Η μιά, μ’ ένα γέρο σερέτη που κατασφάζει ένα νέο παλληκάρι, άνευ λόγου και αιτίας.
η δεύτερη, γιά ένα τσιρίμπαση που δε τσιμπάει στη βία αλλά την προσπερνάει και η τρίτη, με έναν άλλο σερέτη που παρεμβαίνει για να απειλήσει και να προστατεύσει τον συγγραφέα.

Χτίζω τα λίγα που έχω να πω, πάνω στη δεύτερη περίπτωση, γιατί θεωρώ πως η αποφυγή της βίας είναι σημάδι των έξυπνων ανθρώπων. Ακόμα, γιατί πάντα σεβόμουνα τους ήσυχους, τους μετρημένους, τους κατασταλαγμένους.

Ο πραγματικός σερέτης δεν είναι οργίλος, προκλητικός, βίαιος. Μπορεί να γίνει το τελευταίο, όταν δεν έχει άλλες επιλογές και χρειάζεται να τονίσει τη θέση του, την εξουσία και την προσωπική του αξιοπρέπεια.

”Ο κάθε μάγκας, ο κάθε νταής δεν είναι σερέτης”. Έτζι έγραφε ο Ηλίας Πετρόπουλος. Ο Η.Π. όμως είχε πάντα κατά νου τον κόσμο του πειραιώτικου ρεμπέτικου (Βαμβακάρη κι εδώθε). Την περιοχή των Μικρασιατών δε την κάτεχε καθόλου καλά κι ούτε τον απασχόλησε ιδιαίτερα. Ο τρόπος που εκφραζόταν ήταν γοητευτικός μεν, μονοκόματος δε. Τά΄βαζε όλα σ΄ένα σακκί, τη στιγμή που οι Μικρασιάτες κι οι Ελλαδίτες ήταν δυό κόσμοι παράλληλοι μεν, διαφορετικοί δε.

O σερέτης δεν επιδεικνύεται σε καμιά απ’ τις εκδηλώσεις του. Είναι αποτραβηγμένος. Αφήνει τους άλλους, τους υποτακτικούς του, να καθαρίζουν για πάρτη του. Ο ίδιος τά’χει ξεπεράσει αυτά, Έχει φτάσει στην κατάσταση να διοικεί, να σκέφτεται για λογαριασμό άλλων και αφήνει τα φιντάνια να βγάζουν τα φίδια απ’ τις τρύπες. Η σοβαρότητα λυγίζει και σίδερα. ΄Ολοι την καταλαβαίνουν, όλοι τη σέβονται, εκτός από κάποιους μωροφιλόδοξους βλάκες.

Για να μη μακρύνουμε, σας προτείνω (σε όσους/ες δε το ξέρετε και δε τό’χετε διαβάσει) το ”Τουμπεκί ” του Πέτρου Πικρού (εκδ. ΚΑΚΤΟΣ). Mέσα εκεί περιγράφεται ο μοναδικός, ίσως, τσιρίμπασης που έχει καταγράψει η ελλ. λογοτεχνία, όπως επισημαίνει και ο Ηλ. Πετρ. Οι ωραιότερες σελίδες του βιβλίου είναι αυτές που περιγράφουν την ατμόσφαιρα ανάμεσα στο Αράπη (τον ήρωα του βιβλίου) και τον αστυνομικό που τον επιτηρεί.
Το βιβλίο ” Το Άγιο Χασισάκι ” είναι επίσης πολύ κατατοπιστικό.

Επίσης, σα παραπέμπω στο

http://elkibra-rebetiko.blogspot.com/search/label/%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%AE%CF%82%20%CE%91%CE%BB%CF%84%CF%83%CE%AF%CF%84%CE%B6%CE%BF%CE%B3%CE%BB%CE%BF%CF%85%20(%CF%80%CF%81%CF%8E%CE%B7%CE%BD%20%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%AE%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%22%CF%86%CE%B8%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CF%8C%CF%82%20%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%AE%22

όπου περιγράφεται το τελευταίο κομμάτι της ζωής του υπεραιωνόβιου σερέτη - νταή Παναή Αλτσίτζογλου.

Με τις υγείες σας